Gen. Mariusz Zaruski (ur. 31 stycznia 1867 w Dumaniowie, zm. 8 kwietnia 1941 w Chersoniu), taternik, generał Wojska Polskiego,pionier polskiego żeglarstwa i wychowania morskiego.
Postać wszechstronna – fotografik, malarz, poeta i prozaik. Marynarz, żeglarz i podróżnik. Konspirator, zesłaniec, legionista, ułan, wreszcie generał Wojska Polskiego i adiutant prezydenta RP. Taternik, grotołaz, ratownik, instruktor i popularyzator narciarstwa i turystyki górskiej. Założyciel Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Instruktor harcerski i wychowawca młodzieży.
Urodził się na Podolu. Całe dzieciństwo spędził w majątku zarządzanym
przez ojca. Do gimnazjum uczęszczał w Kamieńcu Podolskim.
Ukończył wydział fizyczno-matematyczny na uniwersytecie w Odessie, gdzie po śmierci męża przeniosła się z synami jego matka. Tu, w jednym z największych miast portowych nad Morzem Czarnym, poznał i pokochał morze. Jako prosty marynarz pływał na statkach rosyjskich na Syberię, Daleki Wschód do Chin, Japonii, Indii, Egiptu i Syrii.
Za działalność patriotyczną został w 1894 roku aresztowany a następnie zesłany do guberni archangielskiej.
Na zesłaniu ukończył szkołę morską. Pływał po morzach arktycznych jako kapitan statku :Nadieżda”. 
Po powrocie z zesłania ożenił się z Izabelą Kietlińską, córką odeskiego lekarza. Zamieszkali w Krakowie gdzie ukończył malarstwo na Akademii Sztuk 
Pięknych.
Z powodu złego stanu zdrowia żony państwo Zaruscy w 1904 roku przenieśli się do Zakopanego.
W Zakopanem Zaruski stał się jednym z najaktywniejszych taterników i narciarzy. Dokonał wielu wejść zimowych (Kozi Wierch, Zamarła Turnia) i wejść narciarskich (Kościelec).
Ogromną jego zasługą było zorganizowanie w 1909 roku Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.
Do dziś – mimo zmienionej organizacji Pogotowia – obowiązuje tekst ślubowania ułożony przez Zaruskiego.
W Zakopanem zastała go I wojna światowa. Zaciągnął się do Legionów
gdzie tworzył 11 Pułk Ułanów i został jego dowódcą.
Odznaczony Virtuti Militari oraz kilkakrotnie Krzyżem Walecznych karierę wojskową skończył jako generał brygady i adiutant prezydenta Stanisława Wojciechowskiego.
W stan spoczynku przeszedł przed przewrotem majowym 1926 roku.
Na emeryturze wrócił do swojego pierwszego powołania jakim było żeglarstwo. Wykazał wielką aktywność przy popularyzacji spraw morskich. Propagował sport żeglarski, dążył do praktycznego morskiego wychowania młodego pokolenia.Działał w Komitecie Floty Narodowej, inicjował zbiórki pieniężne na budowę floty morskiej ( z tych funduszy zakupiono „Dar Pomorza").
W przedwojennej Polsce 
jednym z najaktywniejszych nurtów żeglarstwa było harcerstwo. Z tą grupą młodzieży związał się od 1929 roku kiedy prowadził wykłady na kursie żeglarskim w Jastarni. W 1935 objął funkcję kapitana na szkunerze, który pierwotnie nazwano „Harcerz”, a który na życzenie generała przemianowano na „Zawisza Czarny”. W latach trzydziestych był czołową postacią w polskim żeglarstwie, niekwestionowanym autorytetem. Ostatni rejs na „Zawiszy Czarnym” kończył w 1939 roku.
Został aresztowany we Lwowie przez NKWD, znów odbył tułaczy szlak zesłania. Zmarł z dala od kraju, w Chersoniu w kwietniu 1941 roku.
W 1989 r. decyzją ówczesnej Rady Najwyższej ZSRR Zaruski zostaje zrehabilitowany.
W 1997 roku jego prochy zostały sprowadzone do Polski, spoczęły na Pęksowym Brzysku w Zakopanem.
W październiku 1999 roku na pokładzie „Zawiszy Czarnego” do Chersonia przypłynął Dzwon Pamięci „Generał Zaruski”(W rejsie tym uczestniczył ustczanin, kapitan żeglugi wielkiej Jan Piasecki)
Wówczas także, z inicjatywy harcerzy z Rzeszowa, taterników i żeglarzy, dokonano odsłonięcia tablicy ku czci tego „który umiłował góry i morza, a nade wszystko Ojczyznę i tej miłości uczył swoich wychowanków”.
2001 r. - Prochy i ziemia z grobu Zaruskiego rozsypane zostają na wodach Zatoki Gdańskiej w miejscu zatopienia „Zawiszy Czarnego”.
GENERAŁ ZARUSKI
Drewniany tradycyjny kecz gaflowy jest obecnie najstarszym polskim żaglowcem. Nosi nazwisko Mariusza Zaruskiego, byłego kapitana Zawiszy Czarnego, który jeszcze przed II wojną światową położył ogromne zasługi dla rozwoju żeglarstwa w Polsce. Mariusz Zaruski poświęcił wiele energii 
dla urzeczywistnienia idei szkolenia młodzieży na pokładach żaglowców. To m.in. jego działaniom należy zawdzięczać zakończoną sukcesem akcję zbierania funduszy na zakup żaglowca szkolnego Dar Pomorza. Z jego inicjatywy w 1938 roku złożono zamówienie na mniejszy żaglowiec w stoczni szwedzkiej. Gotową w 1939 roku jednostkę odebrano jednak dopiero po wojnie. Podczas wojny żaglowiec żeglował pod szwedzką banderą i pod szwedzką nazwą: KRYSWSAREN. W 1945 roku został przekazany Polsce i został przemianowany na Generała Zaruskiego, ale w 1948 roku znowu został przemianowany na MŁODĄ GWARDIĘ. W 1957 roku powrócił do dawnej nazwy. Jako żaglowiec Ligi Obrony Kraju pracowicie przemierza wody Bałtyku od wczesnej wiosny do późnej jesieni z młodzieżą na pokładzie.
(Na podstawie Wikipedii)
